هاری (Rabies) به عنوان یکی از خطرناکترین بیماری های ویروسی مشترک بین ما و حیوانات می باشد. این بیماری در تمام حیوانات خونگرم از جمله انسان، سگ، گربه، گاو و . . . بیماریزا هست و هیچ راه درمانی برای آن وجود ندارد. در صورت ابتلا به هاری احتمال مرگ قطعی خواهد بود. طبق گزارشی که در سال ۲۰۱۵ توسط اتحادیه جهانی مبارزه با هاری منتشر شد حتی امروزه در جهان سالیانه 60000 نفر در اثر ابتلا به هاری تلف می شوند. روند بیماری هاری بسیار سخت و دردناک است و فرد مبتلا رنج بسیار شدیدی تا مرگ متحمل می شود.
متاسفانه هاری در کشور ما یک بیماری بومی محسوب می شود و منبع آن در ایران سگ سانان درنده نظیر گرگ و روباه و شغال هستند. ولی خوشبختانه سیاست های کنترل بیماری هاری که از سال های قبل از انقلاب شروع شده و تا امروز ادامه یافته است. در کنترل این بیماری در کشور ما بسیار موثر بوه است. درست هست که سالیانه موارد معدودی از ابتلا به هاری در ایران گزارش می شود ولی با مقایسه ابتلا به هاری در کشورهای همسایه ما چند صد برابر ایران هست.
حدود 35 درصد موارد ابتلا به هاری (Rabies) در جهان فقط در کشور هند روی می دهد! در کشور ما ایران، در صورتی که فردی به هر دلیل توسط یک حیوان درنده «سگ، گرگ، شغال و… » یا حیوانات اهلی «سگ و گربه» مورد آسیب قرار گیرد می تواند به دفاتر بهداشت محل زندگی خود مراجعه کرده و رایگان بر علیه هاری واکسینه شود. حتی در بسیاری از شهرستان های پرخطر واکسیناسیون هاری در سگ ها توسط اداره دامپزشکی به صورت رایگان انجام می شود.
بیماری هاری (Rabies)
روش های انتقال هاری
- عمده ترین راه انتقال هاری گزیده شدن یک فرد یا حیوان توسط موجودی مبتلا به فرم فعال بیماری است. حیوان هار با گاز گرفتن ویروس را که به طور وسیع در ترشحات بزاقی وجود دارد را وارد بدن موجود سالم می کند.
- ترشحات بزاقی حیوان هار در صورتی که وارد دهان بشوند و یا روی پوست زخمی قرار بگیرند نیز می تواند تولید بیماری کنند ولی ویروس از طریق قرار گرفتن روی پوست سالم به هیچ عنوان نمی تواند بیماری زا باشد.
- در سال ۱۳۷۳ طی یک عمل جراحی قرنیه، بیماری در ایران به ۲ فرد سالم انتقال یافت. متاسفانه به نظر رسید تیم پزشکی نمیدانستند فردی که قرنیه ها را اهدا کرده مبتلا به هاری بوده است! ویروس هاری در مجاورت با هوا، آب و تمام مواد شوینده بسیار حساس بوده و به سرعت از بین می رود، ویروس توان زندگی در بیرون بدن را به هیچ عنوان دارا نیست. در صورتی که به هر دلیل توسط حیوانی مورد آسیب قرار گرفتید محل را با آب فراوان و به مدت ۱۵ تا ۳۰ دقیقه بشورید و سپس برای واکسیناسیون هاری اقدام کنید. طبق یک گزارش از آذربایجان کودکی ۵ ساله مورد حمله ۱ گرگ مبتلا به هاری قرار گرفت. اهالی متوجه هار بودن حیوان نشدند ولی مادر کودک محل زخم را که در سر کودک قرار داشت به دفعات زیاد با آب و صابون شست. گرگ بعداً بدام افتاد و مشخص شد مبتلا به هاری است ولی با کمال تعجب این کودک به خاطر مراقبت مادر به این بیماری مهلک مبتلا نگردید!
روند بیماری زایی ویروس هاری
بعد از ورود ویروس هاری به بدن که عمدتاً از طریق گزش حیوان هار انجام می شود ویروس از طریق پایانه های عصبی وارد عصب شده و از این راه به سمت سیستم اعصاب مرکزی حرکت می کند. بسته به اینکه چه تعداد ویروس وارد زخم شده باشد «گاز گرفتگی از روی لباس به طور مثال باعث ورود کمتر ویروس به زخم می شود» و اینکه فاصله زخم با مغز چه مقدار هست دوره کمون بیماری بسیار متغیر خواهد بود. اگر محل گاز گرفتگی روی سر و گردن باشد ویروس ظرف چند روز به مغز خواهد رسید. اگر محل گاز گرفتگی در انتهای پا باشد ویروس مدت طولانی زمان نیاز دارد که به مغز برسد. بنابراین دوره کمون بیماری هاری از چند روز تا نزدیک به یک سال متغیر هست. طی دوره کمون بیمار ممکن است هیچ علائم بالینی دال بر بیماری نشان ندهد و یا گاهی تب، بی اشتهایی، سوزش و خارش در محل زخم و… دیده شود.
گستردگی بیماری هاری (Rabies) در جهان
زمانی که ویروس وارد مغز می شود علائم مشخص هاری نمود پیدا می کند:
- از اولین نشانه های هاری ناتوانی فرد مبتلا در بلع آب می باشند که علت فلجی حلق است (ترس از آب)
- بیمار به شدت تحریک پذیر می شود و با کوچکترین محرکی مانند نور یا هوا دچار انقباض های شدید عضلانی یا تشنج می شود.
- با ادامه بیماری عضلات سینه تنفس دچار اشکال می شوند و فرد برای تنفس هم مشکل پیدا می کند و حالت های شدید بلع هوا را شاهد هستیم.
- اختلال در عمل بلع تا آنجا ادامه می یابد که فرد حتی قادر به بلعیدن بزاق خود را نیز ندارد. وجود دهن کف آلود در این افراد به این دلیل است.
- بعد از این مرحله شدت ترشحات افزایش می یابد و فرد کنترل زیادی روی رفتارهای خود ندارد. بیماران در این مرحله به تخت بسته می شوند.
- مرحله بعدی ورود بیمار به کما و در نهایت مرگ است.
روند بیماری هاری در حیوانات
بیماری هاری (Rabies)در حیوانات دو فرم دارد. بعضی حیوانات مانند نشخوارکنندگان بیشتر به فرم هاری خاموش دچار می شوند. حیوان به نظر افسرده و کم تحرک می آید. در حیوانات گوشتخوار هاری به صورت یک بیماری تهاجمی نمود پیدا می کند. به طور کلی در ابتلا به هاری ما تغییر در رفتارهای عادی حیوان را شاهد هستیم مثلا حیواناتی که از انسان دوری می کنند با آرامش در محیط های شلوغ دیده می شوند یا حیوانات معمولاً شبزی در روز به حرکت و فعالیت می پردازند. همانند انسان ها، حیوان هار قادر به بلع نیست به همین دلیل اطراف دهان با بزاق پوشیده هست که کف آلود به نظر می رسد.
حیوان هار نگاه خیره و رفتاری غیر طبیعی دارد و به هر جنبنده ای حمله می کند، این خوی تهاجم و حمله مهم ترین علت گسترش و ابتلا کردن بقیه جانداران هست. حیواناتی که علائم هاری را نشان می دهند قادر به خوردن و آشامیدن نیستند و حداکثر ظرف مدت ۱۰ روز خواهند مرد. بنابراین اگر حیوانی شما را گزید و قادر به خوردن و نوشیدن بود هار نیست.
به یاد داشته باشید که در صورت گزیده شدن توسط یک حیوان اهلی یا وحشی چه کارهایی باید انجام داد. در صورتی که توسط هر حیوانی دچار گزیدگی شدید اعم از اهلی یا وحشی بلافاصله محل را به مدت ۳۰-۱۵ دقیقه با آب فراوان و صابون بشورید. طبق توصیه وزارت بهداشت ایران حتی در صورتی که یک حیوان اهلی واکسینه شده بر علیه هاری و کاملاً سالم هم به شما آسیب رساند می توانید به این مراکز مراجعه کرده و به رایگان گلوبولین ایمنی هاری «HRIG» را دریافت نمایید. ۳ و ۷ و ۱۴ روز بعد این تزریق ادامه می یابد.
درج دیدگاه